KIRIKLAR

KIRIKLAR

Kirik durumlarinda en önemli kural,kirik bölgenin hareketsiz kalmasini sağlamaktir.

Kirik, kemikdokusunun sürekliliğinin tümüyle bozulmasidir. Kiriklar
çoğu zaman şiddetli ve ani düşüşler, araba kazalari gibi travmatik
olaylar sonucu meydana gelir. Bir de travma olmaksizin ya da önemsiz
bir olay sonucu ortaya çikan kiriklar vardir. Bunlar, kemiklerin gereği
kadar dayanikli olmamasindan kaynaklanir. Raşitizm, osteoporoz (kemik
dokusunun yoğunluğunun azalmasi), osteomiyelit (kemik sert. dokusu ve
iliği iltihabi), kemik veremi, birincil ya da ikincil kemik tiimörleri
gibi kemik yapisinda zayiflamaya ya da erimeye yol açan hastaliklar bu
tür kinklara yol açabilir.

Tek bir bölgeyle sinirli kirik olgulari bile tüm vücudu kapsayan
bir tehlike yaratabilir. Bünyeye göre de değişebilen bu tehlikelerin en
önemlileri yağ tikaçlari ya da aşiri kanamaya bağli hipovolemik
(dolaşimdaki kan hacminin azalmasina bağli) şoktur.

Bu yüzden hastanin yalnizca kirik bölgesiyle değil, genel durumuyla da ilgilenmek gerekir.

KIRIK TURLERI

Kapali ve açik kiriklar arasinda ayrim yapmak büyük önem taşir.
Açik kirikta deri ile derialtindaki yumuşak dokularin bütünlüğü
bozulmuştur ve kirik hatti, diş ortam ile ilişkidedir. Kemik dokusunun
iltihaba karşi direnci daha düşük olduğundan, açik kiriklarda kemik
iltihabi tehlikesi çok yüksektir. Kapali kirikta ise kiriği kaplayan ve
diş ortamdan ayiran dokularin bütünlüğü bozulmamiştir. Her iki kirik
türünde de sinirlerde, kan ve lenf damarlarinda ve çevredeki yumuşak
dokularda çeşitli derecelerde lezyonlar oluşabilir. Kiriklar her zaman
kolay fark edilmez. Ama hastanin yanliş taşinmasi bazen çok ağir
zararlar getirdiğinden, tanida hata payini en aza indirmek gerekir. Bir
kinği yok saymak ise yanliş tanimlamaktan daha tehlikelidir. Örneğin,
bir omur kiriği fark edilmez ya da kirik kuşkusu önemsenmezse, hastanin
dikkatsiz ve yanliş taşinmasi omurilikte hasara, sonuçta da felce neden
olabilir.

Tam kiriklarda belirtiler çoğu zaman dikkat çekicidir. Bunlar,
kirik bölgesinde ağri ve aci, şişlik, anormal hareketlilik, kemik
gicirtisi gibi ayirt edici sesler, biçim bozukluğu ve işlev kaybi ya da
zayifliğidir.

Tani:

Doğal olarak bir kiriğin taninmasindaki en temel unsur,
belirtilerin ortaya çikmasina neden olan travmatik olay konusunda
bilgidir.

Özellikle tam olmayan kiriklarda, taninin kolay olmadiği durumlar
vardir. Bunun nedeni belirtilerin zayif ya da (ömeğin, giysilerin
altinda) gizlenmiş olmasidir. Bu kuşkulu durumlarda çok

dikkatli hareket etmek gerekir. Öncelikle zarar gördüğü sanilan
bölgedeki giysiler dikkatle çikarilmalidir. işlem hastaya zor geliyor
ya da aci veriyorsa hemen durdurulmali ve kink varmiş gibi hareket
edilmelidir. Daha hafif olgularda ilkyardimi yapan kişi parmağini kink
olduğundan kuşkulandiği kemik üzerinde gezdirerek yerel bir aci olup
olmadiğina bakabilir. Parmak lezyon bölgesine ulaştiğinda acinin
artmasi, kirik kuşkusunun doğrulanmasinda önemli bir unsurdur.

Kiriğin en sik rastlanan sonuçlari şok, iltihap (açik kiriklarda)
ve yağ embolisidir. Kirik kemiğin iliğinden kana geçen yağ tikaçlari
akciğere ulaşarak aci, solunum zorluğu, ateş, kalp atişinin artmasi,
ajitasyonla seyreden ve ölümcül olabilen bir tabloya yol açabilir.

Kirik Çeşitleri;

Kiriği tanimada genel ölçütler ve kirik karşisinda davranişin temel
kurallari önceki maddede açiklanmiştir. Bu maddede ise kiriklarda
uygulanacak önlemler yer almaktadir.

KOL KIRIKLARI

Kol kiriği söz konusu olduğunda, dirseğin altinda kalan bölümü
(önkol) göğüs üzerine kivrip bir eşarp ile bağlamak, üst bölümü ise
gövdeye doğru, önden ve arkadan birer tahta parçasi (ya da katlanarak
sertleştirilmiş gazete, dergi vb) arasina alarak sabitleştirip gövdeye
bağlamak gerekir. Özellikle çocuklarda sik rastlanan dirsek
kiriklarinda, koltukaltindan parmaklara kadar kolun tümü, tahta
parçalari yardimiyla bulunduğu konumda sikmadan sabitleştirilmelidir.
Bilek ve önkol kiriklarini da, kumaşa sarilmiş sopalarla sikmadan hemen
sabitleştirmek, elin ayasini aşaği doğru tutarak hastayi bir an önce
hastaneye götürmek gerekir. Köprücük kemiği kiriğinda önkol gövdeye
doğru kivrilir ve boynun arkasindan bağlanan üçgen biçimli bir bezle
buraya tutturulur. Önkol ile göğsün arasina yumuşak bir madde konur.
Kirik bulunan kol, sağlikli kolun koltukaltindan bağlanan bir şeritle
sabitleştirilir.

BACAK KIRIKLARI

Uyluk kemiği kiriği söz konusu olduğunda, omuzdan ayaklara kadar
uzanabilen ve yaklaşik 15 cm genişliğinde bir tahta parçasi bulmak
gerekir. Tahta parçasi, temasi yumuşatmak amaciyla bir çarşaf, örtti ya
da benzeri bir kumaşla kaplanir. Daha sonra hastanin altina hasar
görmüş tarafa yerleştirilip şeritlerle sikmadan bağlanir; böylece tüm
bacak, kalça kemiği ve omurilik sabitleştirilir. Uygun bir tahta
bulunamayan durumlarda, hastanin bacaklari arasina kivrilmiş bir çarşaf
yerleştirilir. Kalçadan ayak bileklerine kadar iki bacak, birbirine
şeritlerle (kravat, havlu vb) bağlanir. Dizkapaği kiriğinda, bacaği
kalçadan ayağa kadar olanak varsa kumaşa sanlmiş bir tahta parçasi ya
da sert bir destekle sabitleştirmelidir. Dizden ayağa kadar olan bacak
kiriklarinda da bacaği kalçadan ayak ucuna uzanan iki tahta parçasi
arasinda sabitleştirmek gerekir. Bu arada bir elle ayağin ucunu.
öbürüyle de topuğu tutup yavaşça çekerek bacaği düzeltmek yararli olur.
Ayak kemiği ya da parmaklannda kink olduğunda ayakkabi çikarilmali,
aşiri ağri ya da başka bir nedenle çikanlamiyorsa kesilmelidir. Daha
sonra kalin kompresler uygulanir ve ayak, sikilmadan bağlanir.Böylece
kirik görece hareketsiz hale getirildikten sonra hasta en yakin
hastaneye götürülür.

YÜZ KEMiKLERINDEKi KIRIKLAR

Yüzdeki kiriklarin en yaygin nedeni trafik kazalaridir. En çok
çeşitli travmalar sonucu oluşabilen burun kiriklarina rastlanir. Çoğu
kez burun kiriği fark edilmez. Özellikle çocuklarda, travma sonrasi
uygun biçimde tedavi edilmeyen kirik bir burnun, bozuk biçimde
iyileşerek, estetik sorunlarin yani sira hava geçişinde zorluklar
yaratabileceği unutulmamalidir. Böyle biçim bozukluklarinin yetişkin
yaşta cerrahi yolla onarilmasi güçtür.

Altçene kiriğina özellikle trafik kazalarinda ve sporcularda
oldukça sik rastlanir. Bu kemikteki kiriklar, oluşan biçim
bozukluğundan ötürü kolay fark edilir. Ama bazen kemik uçlarindaki
oynama çok hafif olduğundan kirik anlaşilamayabilir.Hastanin ağzini
kapatamamasi ve tükürüğün kanla kanşik olmasi altçene kinğinin
belirtilerindendir. Altçenenin tüm hareketleri aci verir. Çoğunlukla
dişlerde de kinlma vardir.Bu durumda yapilacak ilkyardim çeneyi hafifçe
kaldirarak ağzi üst ve alt dişler iç içe oturana değin kapatmaktir.
Daha sonra çene, iki şeritle başin üstünden ve enseden bağlanarak
sabitleştirilir.Hastada kusma varsa, baği çözmek gerekecektir. Çene
nazikçe desteklenerek kusma bitinceye değin baş bir yana çevrilir.

OMURGA KIRIKLARI

Omurga kiriği, ilkyardimda en çok sorun oluşturan türdür. Yanliş
bir hareket, omurga içinden hareket sinirlerine ve duyulara giden sinir
köklerini ya da omuriliği örseleyerek felce neden olabilir. Boyun
omurlarindaki kiriklarla öteki omurga kiriklarini ayirt etmek gerekir.
Boyun omurlarindaki kiriklarda hastayi hareketsiz tutmak çok önemlidir.
Hastanin taşinmasi için en az 4 kişi gereklidir. Hastayi sedyeye ya da
kumaş kapli tahta bir levhaya (en az iki metre uzunluğunda olmalidir)
taşirken

bir kişi başi vücut doğrultusunda tutmali, biri omuzlan, biri
kalçalari, öteki de bacaklari tutarak kaldirmalidir. Bu koşullar
sağlanamiyorsa, en iyisi cankurtarani beklemektir. Olanak varsa hasta,
sedyeye koyulabilecek kadar kaldirilip sik aralikli şeritlerle
bağlanir. Başin altina hiçbir şey koyulmamali, ama hastaneye gidene
değin hareketsiz kalmasini sağlamak için kenarlarina sert ya da yari
sert nesneler (gazete, katlanmiş giysiler vb) yerleştirilmelidir. Sirt
ve bel kinklarinda da ayni önlemler alinmalidir. Hasta bulunduğunda
sirtüstü durumdaysa, döndürmeden önce tahta levhayi uygulayarak
omurgada oluşacak kivnlmalar önlenmelidir. Bu dummda da doğm hareket
etmek olanaksizsa, en iyisi cankurtarani beklemektir.